Çocuklarda Ceza ve Ödül Yönetimi

Disiplin bir bireye belli alışkanlıklar kazandırma, bireyi kendisi ve çevresi ile uyumlu şekilde yaşamaya hazır hale getirmedir. Bireye gereken düzeyde davranış ve alışkanlıkları öğretmek, iç denetim olarak da nitelenebilen ahlak gelişimini empoze etmektir. Ev içerisinde uygulanacak disiplin, o ailenin değer, düşünce ve davranışlarına uygun davranışları içeren bir önlem sistemidir. Çocuklarda ceza ve ödül uygulamaları da bu çerçevede uygulanmalıdır.

Çocuk eğitimi ve gelişiminin amacı; çocuğa ceza verip onu pasifleştirmek değil; kendisine uyumlu, sorumlu ve saygılı davranışları öğretip, çocuğun hem kendi haklarını hem de başkalarının haklarını gözetip, vicdanlı bir birey olmasını sağlamaktır. Çocuklarda ceza ve ödül uygulamaları da bu çerçevede uygulanmalıdır.

Disiplin uygulaması yapılırken bu faktörlere dikkat edilmesi faydalı olacaktır;

• Kızgınlık olması durumunda kesinlikle disiplin uygulanmamalıdır.
• Disiplin davranışları uygun bir zamanda kullanılmalıdır.
• Çocuklara tercih hakkı sunulmalıdır. Verilen bu tercih hakkı çocukların kendine güven ve kontrol hissini artırır.
• Disiplin sadece öğretici amaçla kullanılmalıdır.
• Disiplinin amacı bir tarafın haklı diğer tarafın haksız olduğunu ispat etmek olmamalıdır. Bu tür bir yaklaşım güç çatışmasını ve çocuğun utangaçlık seviyesini arttırmaktadır.

Çocuklarda Ceza ve Ödül Uygulama Yöntemi

Verilecek ödül çocuğun yaşına, gelişim seviyesine ve bireysel özelliklerine uygun olmalıdır. Maddi değeri yüksek olan ödüller çok tercih edilmemelidir. 0-6 yaş arasındaki döneminde verilecek ödüller; masal anlatmak, parka götürmek, sarılmak, oyun oynamak, beraber şarkı söylemek, kukla oyunu oynamak, hayvanat bahçesine gitmek, oyun hamurları/kitap satın almak, birlikte onun yaşına uygun film veya tiyatro izlemek. Yerinde ve zamanında kullanılmayan ödül araç yerine amaca dönüşecektir. Bu durumda da çocuk hile ve çıkarcılığa yönelebilmektedir.

Ceza yöntemi uygun bir şekilde kullanıldığı zaman etkili olabilmektedir. Bir çocuk çok fazla eleştiri ve cezaya alışırsa, başaracaklarından emin olmadığı durumlarda kolayca pes eder. Bu duruma bağlı olarak ceza yerine ödül ağırlıklı bir davranış geliştirme sistemi tercih edilmelidir. Diğer taraftan dürtü kontrol problemi olan çocuklarda, yalnızca ödül içeren sistemler de yeterli olmayabilir. İki tür ceza yöntemi kullanılabilir. Bunlardan ilki istenmeyen bir davranışı ortadan kaldırmak için hoş olmayan bir uyarıcının devreye sokulmasıdır. İkici yöntem ise istenmeyen davranışın ardından önemli bir uyarıcının ya da çocuk tarafından sevilen bir etkinliğin devreden çıkartılmasıdır.